Zioła - rośliny, które leczą

Każdego dnia otrzymujemy pytania na temat stosowania i właściwości ziół i mieszanek ziołowych - w ostatnich latach zielarstwo powraca jako modna i potrzebna dziedzina wiedzy. Warto uporządkować swoją wiedzę o ziołach, ponieważ mogą one leczyć, wspomagać leczenie i poprawiać nasze samopoczucie - co do tego nie mamy wątpliwości. Nieprawidłowe stosowanie może być jednak szkodliwe, dlatego każdy z nas powinien znać podstawy zielarstwa i ziołolecznictwa.

Zioła - rośliny, które leczą

Od zarania dziejów człowiek wykorzystywał rośliny nie tylko jako pożywienie, ale też jako leki. Z ogromnej liczby (około 0,5 miliona) gatunków roślin wyższych, jakie poznano na kuli ziemskiej, wyodrębniono takie, które ludzie nauczyli się stosować jako leki - te nazywamy ziołami. W opracowanym na zlecenie ONZ spisie roślin uznawanych za lecznicze znajduje się 35 tysięcy roślin. W Polsce w stanie naturalnym rośnie ok. 2200 gatunków, natomiast w lecznictwie zarówno ludowym jak i oficjalnym znalazło zastosowanie tylko ok. 200 gatunków. Jeszcze mniej, bo zaledwie około 120 jest wykorzystywanych przez przemysł farmaceutyczny i oficjalną fitoterapię.

Nasza oferta ziół i mieszanek ziołowych

Stosowanie ziół - zalecenia

UWAGA! Stosując zioła, należy pamiętać o tym że nie są one obojętne dla dla naszego organizmu. Z pewnością mogą przynieść ulgę w wielu dolegliwościach, jednak w przypadku poważnych schorzeń stosowanie ziół należy skonsultować z lekarzem. Należy pamiętać o tym, żeby zbierać rośliny z miejsc niezanieczyszczonych, z dala od pól gdzie stosuje się opryski, fabryk, ruchliwych dróg. Niezależnie od tego, który sposób przetworzenia wybierzemy należy pamiętać, aby surowiec był świeży i najwyższej jakości.

Zawsze należy stosować się do zaleceń w przyjmowaniu. Istotna jest tu w równej mierze ilość, jak i czas zażywania: przed, w trakcie czy po posiłku, przed snem etc.

Jeżeli nie ma innych zaleceń możemy przyjąć, że:
 -zioła pobudzające apetyt i trawienie przyjmujemy przed jedzeniem,
- zioła silnie działające na przewód pokarmowy po posiłku,
- zioła wykrztuśne między posiłkami.

Naparów i odwarów nie należy pić zbyt gorących czy zbyt zimnych, tylko ciepłe w zalecanych proporcjach. Ziół raczej nie słodzimy. Nie zostawiamy raz zaparzonych ziół na drugi dzień do ponownego zaparzania.

Popularne sposoby wykorzystawania ziół

NAPAR - ustaloną ilość surowca lub mieszanki surowców (najczęściej 1 łyżka na 250 ml),  zalewamy wrzątkiem i parzymy pod przykryciem ok. 15-30 min delikatnie ogrzewając i nie dopuszczając do wrzenia, przecedzamy i na świeżo wypijamy. Nie parzymy ponownie, nie gotujemy. Ten sposób jest stosowany w przypadku delikatnych ziół zawierających olejki eteryczne. Naparów zazwyczaj się nie słodzi.

ODWAR - sporządzany z ziół które zawierają garbniki i inne związki trwalsze niż olejki eteryczne, z części roślin twardszych, takich jak korzenie, kory. Porcję surowca zalewamy zimną wodą, doprowadzamy do wrzenia i gotujemy pod przykryciem do 30 min. Cedzimy i pijemy w zaleconych dawkach.

WYCIĄG ZIMNY (macerat) - zioła, np. nasiona lnu lub korzeń prawoślazu zalewamy przegotowaną w temp. pokojowej wodą, odstawiamy na 30 min  często mieszając, cedzimy przez gęste sito i stosujemy.

NALEWKI (tinctura) - zioła odpowiednio rozdrobnione zalewamy wódką lub spirytusem, pozostawiamy do naciągnięcia. Cedzimy i stosujemy najczęściej w postaci kropel na wodzie lub cukrze.

SOKI - przygotowujemy najczęściej z owoców, tłocząc na zimno, można rozcieńczać wodą. Można również przygotować sok z liści np.: pokrzywy lub kapusty.

SYROPY - sporządza się najczęściej z owoców zasypując cukrem, ale też można sporządzić z płatków kwiatów.

OCTY - wyciągi z surowców roślinnych sporządzonych przy użyciu wodnych roztworów kwasu octowego np. ocet jabłkowy, malinowy.

Interreakcje i szkodliwe działania

Dziurawiec zwyczajny w zbyt dużych dawkach wywołuje uczulenia i podwyższoną wrażliwość na światło słoneczne, nasila działanie leków przeciwdepresyjnych, narkotycznych, alkoholu i melatoniny, osłabia działanie antykoncepcji, ze względu na obecność hyperycyny nie powinny go stosować kobiety w ciąży, w okresie karmienia piersią i dzieci do 6 roku życia.
Bromelina - enzym zawarty w ananasie, stosowany w trakcie przyjmowania leków rozrzedzających krew tzw. antykoagulacyjnych i antyagregacyjnych - zwiększa ryzyko krwotoku.
Czosnek nasila działanie leków antykoagulacyjnych i antyagregacyjnych.
Eleuterokok kolczasty (żeń-szeń syberyjski) nasila działanie antybiotyków.
Głóg wchodzi w reakcję z lekami nasercowymi zwłaszcza z naparstnicą,  nasila działanie leków obniżajacych ciśnienie i środków roszerzających naczynia krwionośne.
Jeżówka purpurowa może ograniczać działanie leków immunosupresyjnych.
Kozłek lekarski  (waleriana) nasila działanie leków uspokajających.
Lukrecja stosowana z lekami obniżającymi poziom potasu może dodatkowo zmniejszyć jego ilość w organizmie.
Miłorząb nasila działanie leków przeciwzakrzepowych.
Przęśl może nasilić działanie efektów ubocznych środków pobudzających.
Rośliny bogate w błonnik (nasiona kopru włoskiego, babka płesznika, jajowata, len, prawoślaz, pektyny jabłek), ze względu na zawartość śluzu mogą obniżyć wchłanianie większości leków.
Żeń-szeń prawdziwy może zwiększyć nasilenie efektów ubocznych środków pobudzających np. kofeina, leków przeciwzakrzepowych.

Związki biologicznie czynne zawarte w ziołach

ALKALOIDY - mają charakter zasad. Do tej grupy zaliczane są liczne trucizny (np.morfina, papaweryna, kodeina, nikotyna, opioidy);
ANTOCYJANY - barwniki roślinne w zależności od koloru soku komórkowego różny odczyn: alkaliczny (zasadowy) fioletowe, niebieskie a kwaśny – czerwone właściwości antyoksydacyjne;
FLAWONOIDY  - barwniki roślinne, pochodne polifenoli mają zdolność uszczelniania naczyń krwionośnych;
GARBNIKI - posiadają cierpki smak i właściwości ściągające, hamują krwawienie i działają przeciwbakteryjnie;
GLIKOZYDY - związki organiczne, np. nasercowe z naparstnicy lub fenolowe;
GORYCZE - występują w roślinach o wybitnie gorzkim smaku, ich działanie to pobudzenie wydzielania soków trawiennych, zwiększenie apetytu - stosowanie najczęściej u dzieci i rekonwalescentów;
KWASY ORGANICZNE - spotykane w roślinach, zaliczane do kilku grup chemicznych, np. tłuszczowe, porostowe, DNA, RNA;
OLEJE TŁUSTE - pozyskiwane z nasion lub owoców roślin, np. olej rycynowy przeczyszczający, lniany;
OLEJKI ETERYCZNE - destylowane, wielorakie zastosowanie np. kosmetyce, lecznictwie, spożywczo;
SAPONINY - związki zmniejszające napięcie powierzchniowe cieczy, szybko się pieni. Przyspieszają wchłanianie substancji z przewodu pokarmowego.
SKŁADNIKI MINERALNE - związki nieorganiczne, w zależności od ich ilości wyróżnia się makro i mikroskładniki.
Makroelementy to na przykład: azot, fosfor, potas, magnez, siarka i inne
mikroelementy to: cynk, miedź, żelazo, krzem, selen, chrom i inne. Surowce zielarskie bogate w związki mineralne mogą uzupełniać ich niedostatek.
ŚLUZY - należą do węglowodanów. Powszechnie występują w ścianach komórkowych powłok nasiennych lub w komórkach śluzowych. W lecznictwie stosowane jako substancje chroniące tkanki i zmiękczające je, osłaniające, przeciwzapalne. Na skutek silnego pęcznienia lekko przeczyszczające.
WITAMINY - wyróżniamy dwie grupy witamin w zależności od ich rozpuszczalności:
- rozpuszczalne w wodzie; C, kompleks B (1-12), PP, H;
rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, F, K.
Wiele roślin może być stosowanych jako leki w przypadku awitaminoz.
ŻYWICE - bezpostaciowe substancje stałe, niektóre mają zastosowanie w lecznictwie ze względu na działanie antyseptyczne, ściągające, uspokajające.

Zielarstwo - jak widać - to dziedzina bardzo złożona, a wiedza przedstawiona powyżej to zaledwie wstęp i zaproszenie do zainteresowania się ziołami. Zapraszamy Państwa do opisywania swoich doświadczeń w tej materii. A może mają Państwo sprawdzone, tradycyjne, domowe przepisy na przyrządzanie ziół i mieszanek? Czekamy na wszelkie uwagi, pomysły, propozycje...

Zapraszamy również do przeczytania artykułu o herbacie jako roślinie.